Lo sègle tretzen es estat pel país nòstre una marrida passa. Marrida passa perque pel primièr còp una crosada siaguèt lançada per Roma contra de crestians, marrida passa tanben perque totes los eveniments menèron a cambiar lo cors de l’istòria. Aquel rampèl sonat pel Papa Innocent III trobèt un resson demest d’ambicioses e cobeses noblilhons mai que mai d’Euròpa del nòrd. Assedats de tèrras e de poders, fendasclèron lo sòcle que los ostals d’Aragon e de Tolosa, virats totes dos devèrs la mar avián entemenat de bastir. Pièger, la civilizacion de la Fin’amor, dels trobadors, de las libertats ciutadanas, mas tanben de comèrci, de cresença, de tolerància del país mondin, qu’apelavan Paratge, ont la plaça de la femna dins la societat èra coneguda, s’avaliguèt dapasset per daissar la plaça, al calabrun de l’Inquisicion e de l’intolerància. Dins aquelas endevenenças, tres causidas pels cresents de la « bona fe », aqueles que lor disèm duèi catars, e pels faidits secutats : lo testuditge e la mòrt suls lenhièrs, lo renègament o la somission, l’exili, la fugida endacòm mai dins l’espèr de se tornar trobar, perque, çò pus aisse seriá de demorar e de se pèrdre : « Le véritable exil n’est pas d’être arraché de son pays, c’est d’y vivre et de n’y plus rien trouver de ce qui le faisait aimer ». (Edgar Quinet) Aquel roman, de tot biais, conta, de segur, lo patiràs e las aventuras dels personatges mas tanben la volontat de subrevida d’una civilizacion a las telas ; delà, es una brava capelada pels darrièrs « faidits » que s’encanisson, duèi, per manténer lor identitat, demest totes los francimandejaires e los biscaïns, que son passats del costat del margue.